در زمینة غم و شادی، مثل بسیاری از امور دیگر، خوب و بد، مفید و مضرّ، و حلال و حرام وجود دارد و بدون شناخت انواع مثبت و منفی و حلال و حرام آن، نمی توان از هرگونه شادی استقبال کرد و هرگونه غم و غصه را محکوم نمود. دعوت و تشویق به زندگی شاد و خنده درمانی یا تفریحات و خوش گذرانی بدون توجه به انواع حلال و حرام آن، کاری منطقی و دارای پشتوانة عقلی و شرعی نیست. برای شناخت دقیق و کامل انواع شادی و غم، پرسشهای فراوانی در برابر انسان قرار می گیرد، که قبل از بررسی ابعاد، انواع، اهداف و ابزارهای تفریح و شادی یا اندوه و عزاداری هرگونه فراخوان وتشویق یا انتقاد و اعتراض یا حمایت و مهار و کنترل شادی یا غم معقول و منطقی نخواهد بود؛ زیرا نه هر گریه ای ارزش است و نه هر خنده ای ضد ارزش.

چهل پرسش در باب غم و شادی
1. شادی و غم چیست؟
2. شادی چند نوع است؟
3. عوامل و انگیزه های خوشحالی و شادمانی کدام است؟
4. آیا شادی حلال و حرام دارد؟
5. راه دستیابی به شادی حلال چیست؟
6. شادکردن دیگران چه پاداشی دارد؟
7. ناراحت کردن دیگران چه حکمی دارد؟
8. شادی راستین کدام است و شادی دروغین کدام؟
9. مؤمن از چه اموری غمگین می شود و شادی کفار و منافقان با چه اموری است؟
10. فایدة غم و اندوه چیست؟
11. کجا جای اظهار شادی و کجا جایگاه اعلام غم و عزا است؟
12. آیا غم و شادی از امور اختیاری و انتخابی است؟
13. غمهای فردی کدام و غمهای اجتماعی کدام است؟
14. شادیهای فردی و اجتماعی با هم چه نسبتی دارند؟
15. شادیهای ابرار و اشرار با هم چه شباهت و تفاوتی دارند؟
16. پیامدهای مثبت و منفی شادی و آثار مطلوب و نامطلوب غم و اندوه چیست؟
17. وظیفة ما در برابر غم و شادی دیگران چیست؟
18. غم و شادی با فقر و غنا چه رابطه ای دارد؟
19. تفریح سالم و ناسالم کدام است؟
20. حد اقل و حد اکثر تفریحات لازم برای هر فرد چقدر است؟
21. شادی و غم چه درجاتی دارد و راه تشخیص آن چیست؟
22. «دیدن» چه اموری شادی بخش است؟
23. «شنیدن» چه چیزهایی شادی آفرین است؟
24. نقش لباس در شادی و غم افراد چیست؟
25. نقش رنگ محیط در شادی و غم کدام است؟
26. مصرف کدام غذاها، میوه ها و داروها شادی آفرین و کدام غم آور است؟
27. رابطة شادی، با تلاش و نشاط چیست؟
28. نقش غم در انزوا و گوشه نشینی و عدم فعالیت کدام است؟
29. نقش عقاید و جهان بینی در شادی و غم چیست؟ نقش اخلاق و رفتار ما در شادی و غم خود و دیگران چیست؟
30. آیا می توان در جهانی بدون غم و اندوه زندگی کرد؟
31. بزرگ ترین عوامل شادی و خوشحالی چیست؟
32. بزرگ ترین عوامل غم و اندوه کدام است؟
33. نهادها، اماکن و اوقات غم و شادی در جامعه ما کدام است؟
34. ابزارهای مورد استفاده در غم و شادی چیست؟
35. وظیفة مدیران جامعه در غم و شادی مردم چیست؟
36. نقش خداوند در غم و شادی موجودات چیست؟
37. نقش انسان در غم و شادی دیگران چه میزان است؟
38. آیا اموات نیز شادی و غم دارند؟ چگونه می توان روح آنان را شاد کرد؟
39. کلیدواژة پژوهش دربارة غم و شادی چیست؟
40. منابع تحقیق در زمینة شادی و غم کدام است؟
سؤالات فوق نمونه ای از صدها پرسش مرتبط با مفاهیم غم و شادی، گریه و خنده، تفریح و عزاداری و جشن و سوگواری است که می تواند هر کدام محور یک پژوهش و سخنرانی دینی قرار گیرد. انسان، هم به شاد بودن و شاد کردن دیگران نیاز دارد، هم غم و اندوه بخشی از واقعیات نظام آفرینش است و هیچ کس نمی تواند در جهان بدون غم و دغدغه های گوناگون زندگی کند. آموزه های دینی همان گونه که اندیشه و رفتار انسانها را هدایت می کند، برای هدایت عواطف و احساسات انسان نیز رهنمودهای فراوانی فراهم آورده است. تفریح در زندگی فردی و اجتماعی به اندازة «زنگ تفریح» در مدرسه برای تغییر فضای کلاس و رفع خستگی دانش آموزان لازم است تا زمینه تحصیل و کار بهتر و بیشتر فراهم شود.
انسان باید در برنامة روزانه جایگاهی برای تفریح، شادی و استراحت در نظر بگیرد؛ ولی شادی و غم بیش از آنچه از تفریح و استراحت به دست آید، به میزان موفقیت در کار، تولید، پیشرفت علمی و اخلاقی و خدمات اجتماعی مربوط است. همیشه و هر روز اگر وظیفة خویش را شناخته و انجام داده ایم، جای شادی و خوشحالی و شور و شعف است. اگر وظیفه را نشناخته و در انجام آن کوتاهی کرده ایم، خوردن و خوابیدن، گفتن و خندیدن و پایکوبی و شنیدن موسیقی و تماشای مسابقات ورزشی یا طنز و معمّا و مشاعره یا کوهنوردی و ولگردی در بازار یا وبگردی در اینترنت، دردی از زندگی ما و جامعه را درمان نخواهد کرد. حدیث گرانبهای علوی علیه السلام را به یاد آوریم که در یکی از اعیاد فرمود: «إِنَّمَا هُوَ عِیدٌ لِمَنْ قَبِلَ اللَّهُ صِیَامَهُ وَ شَکَرَ قِیَامَهُ وَ کُلُّ یَوْمٍ لَا یُعْصَى اللَّهُ فِیهِ فَهُوَ یَوْمُ عِیدٍ؛¹ به راستی عید برای کسی عید است که خداوند روزه و نمازش را پذیرفته باشد و هر روز که در آن گناه صورت نگیرد، آن روز عید است.»
خدای مهربان و انبیا و اولیای الهی جامعه را شاد، امیدوار، خوشبو، خوشرو، خوش بین و بهره مند از سلامت جسم و جان، و اخلاق و ایمان می خواهند؛ ولی راه تأسیس و تشکیل چنین جامعه ای اشتغال دائم به «لهو و لعب» نیست. جامعه در میادین مختلف فرهنگ، اقتصاد، اخلاق، عبادت، امنیت، دفاع، علم، هنر و بهداشت و درمان هزاران نیاز جدّی و واقعی دارد. و تفریح و استراحت به اندازه نمک در غذای جامعه مورد نیاز است.
دربارة شادی و تفریح نیز مثل هر بخش دیگر، باید برنامه داشت و افراد برای استراحت و تفریح در زندگی خود و خانوادة خویش باید «برنامه ریزی» کنند و مدیران و مسئولان عالی کشور در نظام کلان برنامه ریزی کشور نیازهای جامعه از جمله شادی، استراحت و تفریح را در حدّ معقول و نه معمول مورد توجه قرار دهند.
تعیین کمیت تفریح، زمان و مکان آن و انتخاب انواع تفریحات سالم برای سنین و مشاغل یا جنسیتهای مختلف و شناخت ابزار و وسایل گوناگون و هزینة تفریح و صدها نکتة دیگر از مسائل شایستة توجه در برنامه ریزی معقول و مطلوب برای تفریح و شادی جامعه است و مهم آن است که زمام برنامه ریزی در دست بیگانگان نباشد.
ادامه دارد...

پی نوشت:

1) نهج البلاغه، سید رضی، نشر هجرت، قم، چاپ اول، 1414ق، حکمت 428.

منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره161.